Pomnik autorstwa Oliwii Dybioch został odsłonięty 31 sierpnia 2008 roku, w 50. rocznicę pożaru w kopalni Makoszowy. Zginęło wówczas 72 górników, a 87 zostało poważnie zatrutych gazem.
ul. Makoszowska w Zabrzu, naprzeciw bramy głównej kopalni Makoszowy.
Tablicę odsłonięto 2 października 1962 roku. Najdłużej, bo przez 16 lat - a więc do wybuchu II wojny światowej - przetrwała Szkoła Polska w Mikulczycach. Pięć lat po odsłonięciu tablicy, we wrześniu 1967 roku, w jednej z klas została otwarta izba muzealna, wyposażona w eksponaty obrazujące historię walki o polskość tej szkoły.
ul. Ogórka 1 w Zabrzu, Szkoła Podstawowa nr 26.
„W tym miejscu w 1924 roku od kul sługusów kapitalistycznych w walce o wyzwolenie klasy robotniczej zginął towarzysz Roman Nowak. Cześć jego pamięci” – głosi treść tablicy, która powstała w 1924 r.
Lokalizacja obiektu:
ul. Kasprowicza 14/róg Hagera w Zabrzu.
2 maja 1921 roku Kompania Zaborska wojsk Powstańczych pod dowództwem porucznika W. Czecha zdobyła szturmem budynek, zajęty przez policję niemiecką.
Tablica umiejscowiona jest na budynku znajdującym się naprzeciw Elektrociepłowni Zabrze, przy ul. Wolności 385.
Tablicę odsłonięto 8 maja 1975 roku, w 30. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem. Jej fundatorem jest społeczeństwo miasta Zabrze.
ul. gen. de Gaulle’a 17 – Dom Muzyki i Tańca.
„W tym domu Prezydent Republiki Francuskiej gen. Charles de Gaulle dnia 9 września 1967 powiedział: Niech żyje Zabrze najbardziej śląskie ze wszystkich śląskich miast, czyli najbardziej polskie ze wszystkich polskich miast. W dowód trwałej pamięci mieszkańcy Zabrza 1984 rok” – głosi napis na tablicy zlokalizowanej na Domu Muzyki i Tańca. Tablicę odsłonięto w 1984 roku, a fundatorami są mieszkańcy Zabrza.
ul. gen.de Gaulle’a 17 w Zabrzu, Dom Muzyki i Tańca.
„Paweł Dubiel 6.XII.1902 – 11.XI. 1980. Syn ziemi śląskiej, uczestnik powstań śląskich, więzień obozów koncentracyjnych, członek najwyższych władz SD, poseł na sejm PRL, prezydent miasta Zabrze 1945 – 1950. I Prezydentowi Miasta w 40-lecie wyzwolenia MGN, MKSD i Prezydent Miasta Zabrze 1985-03-19”. Tablicę o tej treści można znaleźć na budynku przy ul. Powstańców Śląskich 5-7 w Zabrzu, I piętro Urzędu Miejskiego w Zabrzu. Została ona odsłonięta 19 marca 1985 roku, a ufundowana przez Prezydenta Miasta Zabrze.
Tablica został odsłonięta w 26. rocznicę II Powstania Śląskiego w 1947 roku.
„Za wolność Górnego Śląska polegli synowie miasta Zabrza w trzech Powstaniach Śląskich”. Tablica jest spisem 39 nazwisk poległych bohaterów.
ul. Powstańców Śląskich 5-7 w Zabrzu, Urząd Miejski w Zabrzu II piętro.
Tablica została odsłonięta 1946 roku, a ufundowana przez grupę byłych weteranów Powstań Śląskich. W czasie walk w III Powstaniu Śląskim z dnia 2 na 3 maja 1921 roku przy zdobywaniu gmachu, w którym mieściła się kompania bojówkarzy niemieckich, poległ adiutant batalionu szturmowego Józef Nawrat.
ul. Wolności 215.
„W tym gmachu mieściła się w latach 1918-1920 Polska Rada Ludowa, a w czasie 1920/21 Powiatowy Komisariat Plebiscytowy. Prezesem Rady Ludowej był dr Bronisław Hager. W czasie Powstań Śląskich mieściła się tu Powiatowa Komenda Wojsk Powstańczych pod dow. Płk Szędzielorza Fryderyka”.
ul. Powstańców Śląskich 2/róg Wolności.
„W dniu 3-go maja 1921 r. toczyły się tu walki przeciw policji niemieckiej, w wyniku których I kompania szturmowa wojsk powst. pod dow. Por. Wierciocha Jana rozbroiła całą załogę policji niemieckiej”.
ul. Piastowska 11.
„Dla upamiętnienia 10-tej rocznicy powrotu miasta Zabrze do macierzy polskiej. Społeczeństwo miasta Zabrze 24.I.1945 – 24.I.1955”.
ul. Wolności 286.
„Tu mieściły się biura polskiej organizacji robotniczej ZZP skąd kierowano strajkami proletariatu polskiego. Na czele ruchu stanął Paweł Dubiel, zamordowany w 1941 roku w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Dachau. W czasie 3 Powst. Śl. była tu ekspozytura Polskiej Komendy miasta Zabrze”.
ul. Dubiela 1.
Odsłonięcia pomnika „Karolowi Miarce 1824 – 1882 Społeczeństwo Zabrza” dokonał płk Jerzy Ziętek, ówczesny przewodniczący W.R.N. w Katowicach 2.X.1958 r.
ul. K. Miarki/róg ul. Powstańców Śląskich.
Odsłonięcia pomnika„Wielkiemu patriocie śląskiemu Józefowi Lompie społeczeństwo Biskupic” dokonał 1.12.1957 r. Jerzy Fusiecki, ówczesny działacz kulturalny.
Zabrze – Biskupice ul. Bytomska.
„1919-1921 1939-1945 w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne Ziemi Śląskiej zginęli…” Tablica upamiętniająca 10 osób zlokalizowana jest na rogu ul. Szymały i Sejmowej. Odsłonięta została w 1946 r. przez weteranów Powstań Śląskich.
Mogiła znajduje się w Mikulczycach przy ul. Gogolińskiej (park im. G. Zapolskiej). Tablica na grobie głosi: „Za wolność i polskość Górnego Śląska polegli Synowie Gminy Mikulczyce w III Powstaniu Śląskim w roku 1921. Cześć ich pamięci”. Na tablicy wyryto nazwiska 34 osób, które zostały tam pochowane. Tablica powstała w 1925 r.
Pomnik znajduje się w Pawłowie przy ul. Rogoźnickiej. Został wykonany dla upamiętnienia poległych w Powstaniach Śląskich oraz pomordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych w latach 1939-1945. Został ufundowany w 1955 r. przez społeczeństwo Pawłowa oraz koło ZBOWiD-u w Pawłowie.
Mogiła znajduje się na terenie cmentarza parafialnego przy ul. St. Wyszyńskiego. Treść tablicy, odsłoniętej w 1946 r. przez koło byłego Związku Weteranów Powstań Śląskich w Rokitnicy, informuje, że „Za wolność i demokrację polegli Powstańcy Śląscy w 1919-1921. Cześć ich pamięci”.
Powstał w 1947 r. z inicjatywy Zarządu Powiatowego Byłych Powstańców Śląskich na cmentarzy parafii św. Andrzeja przy ul. Wolności 191. Napis na tablicy głosi: „Cześć i chwała bohaterskim synom miasta Zabrza poległym za wolność i połączenie Śląska z Polską w Powstaniach Śląskich 91919, 1920, 1921)”. Upamiętniono w ten sposób 43 osoby.
Mogiły znajdują się na terenie cmentarza parafialnego w Rokitnicy przy ul. St. Wyszyńskiego.
16 mogił znajduje się na cmentarzu par. św. Józefa przy ul. Czołgistów. Spoczywają w nich żołnierze, którzy zginęli przy rozminowywaniu miasta 18 lipca 1945 roku.
34 mogiły zbiorowe znajdują się w lesie komunalnym na terenie os. Janek. Na bramie widnieje napis „Cmentarz Jeńców Radzieckich”, zaś napis na obelisku głosi: „Tu spoczywają w bezimiennych mogiłach jeńcy radzieccy zamęczeni przez hitlerowców w czasie II wojny światowej na terenie KWK Makoszowy. Cześć ich pamięci”. Cmentarz powstał w latach 1945 – 1948 z inicjatywy dyrekcji i załogi KWK Makoszowy.
Znajdują się na terenie cmentarza par. Bożego Ciała w Zabrzu – Kończycach przy ul. Paderewskiego.
„Kombatantom Polskim walczącym w obronie i o wyzwolenie Francji w latach 1939 – 1945. Replika dzieła Andre Grecka odsłoniętego w styczniu 1978 r. na Placu Warszawy w Paryżu. Zabrze, maj 1980 r.”. Pomnik na skwerze przed Domem Muzyki i Tańca jest darem władz miejskich Paryża i repliką wykonaną przez zabrzańskiego artystę plastyka Stanisława Szczykutowicza.
Znajduje się na skwerze przy ul. 3 Maja/róg św. Floriana. „Wincentemu Pstrowskiemu bohaterowi górniczego trudu w 30-lecie socjalistycznego współzawodnictwa pracy społeczeństwo województwa katowickiego. Zabrze 1977 r.”. Odsłonięcia pomnika w 1978 r. dokonał ówczesny I sekretarz KWPZPR w Katowicach Zdzisław Grudzień. Autorem pomnika jest prof. M. Konieczny, zaś fundatorem ówczesna KM PZPR.
Zlokalizowany jest w Zabrzu – Kończycach przy ul. Paderewskiego. Napis na obelisku głosi: „Cześć poległym w Powstaniach Śląskich oraz pomordowanym w hitlerowskich obozach koncentracyjnych”. Obelisk został wzniesiony dla uczczenia pamięci poległych w Powstaniach Śląskich 1919 – 1921 w obronie Śląska w 1939 r. oraz zamordowanych bezpośrednio po wyzwoleniu w 1945 r.”.
Zlokalizowany jest przy ul. Końcowej (Śliwy)/róg ul. Wolności. Ma formę granitowego głazu z Krzyżem Powstańców Śląskich.
Napis na pomniku, zlokalizowanym przy Alejach Monte Cassino, głosi: „Swoim synom poległym pod Monte Cassino w walce o wolną i niepodległą Polskę 1944-1989 Społeczeństwo Ziemi Śląskiej” (poniżej: 59 nazwisk żołnierzy II Korpusu Wojska Polskiego we Włoszech), „Arcybiskupowi Józefowi Gawlinie 1892-1964 wielkiemu synowi Kościoła i Śląska, Biskupowi Polowemu Wojsk Polskich, opiekunowi emigracji w 45. rocznicę zakończenia II wojny światowej – Rodacy”. Akt erekcyjny podpisano 18.05.1989 r. Fundatorem pomnika był Społeczny Komitet Budowy, inicjatorem – prof. dr hab. Witold Żdanowicz, zaś projektantem – Zygmunt Brachmański.
Treść tablicy, umiejscowionej na terenie cmentarza parafialnego przy ul. Rogoźnickiej w Pawłowie, głosi:
”Pamięci zmarłym i poległym w latach 1939 – 1956 patriotom polskim i mieszkańcom Pawłowa wieczna cześć i chwała”.
Tablica, zlokalizowana przy ul. Kasprowicza 1 w Biskupicach, przypomina, że „W tym domu w latach 1926 – 33 miał siedzibę Komitet Obwodowy Komunistycznej Partii Polski. Przebywali tu m. innymi wybitni działacze KPP tow. Henrykowski, Lange, Kolski. Zabrze w grudniu 1958 KM PZPR w Zabrzu”.
Napis na tablicy, zlokalizowanej przy ul. Brysza, głosi:
„Pamięci Gminy Żydowskiej Zabrze (Hindenburg) unicestwionej przez niemieckich nazistów w czasie holokaustu. W tym miejscu stała zbudowana w 1872 roku synagoga, spalona w „Noc Kryształową” 9/10 listopada 1938 roku. „Pamiętaj, co ci uczynił Amalek po drodze gdyś wyszedł z Egiptu” – (Deuteronomium Rozdz. 25 wer. 17). Pomnik powstał dzięki staraniom Ernsta Shmuela Schindlera i został ustanowiony przez Gminę Zabrze w 1998 roku”. Fundatorem tablicy, którą odsłonięto 7.07.1998 r. w obecności Gigeona Greifa z Instytutu Yad Vashem i rabina Michaela Schudricha, jest Gmina Zabrze.
Napis na tablicy, zlokalizowanej na budynku Teatru Nowego przy pl. Teatralnym, głosi:
„W tym budynku w marcu 1939 r. miał miejsce protest ludności polskiej miasta Zabrza przeciwko rugowaniu języka polskiego z życia publicznego. Pamięci Polaków w Zabrzu, którzy żyli, działali, cierpieli i zginęli w walce o Polskę. Zabrze w 30-lecie powrotu do macierzy”. Tablicę ufundowano w 1975 roku.
Zlokalizowana jest w budynku Państwowej Straży Pożarnej przy ul. Stalmacha 22. Jest dedykowana pamięci tych, którzy „Polegli ratując życie i mienie Ogn. Poż. Jan Czypczar lat 59, St. Str. Bernard Szweda lat 21, Str. Joachim Gajdzik lat 20, Str. Mirosław Śmiałek lat 21. Cześć ich pamięci K.R.S.P. Zabrze – 1978”. Fundatorem tablicy jest Komenda Rejonowa Straży Pożarnych w Zabrzu przy pomocy miejscowego społeczeństwa. Autorem natomiast Zygmunt Broszka.
Zlokalizowany jest na terenie cmentarza par. św. Jana Chrzciciela przy ul. Bytomskiej 37. Tablica nagrobna głosi:
„Polegli za tę co nie zginęła. Chwała Powstańcom Śląskim”. W mogile pochowano 6 powstańców.
Umiejscowiona jest na placu kościelnym przy parafii św. Jadwigi (ul. Wolności 504). Jej treść głosi:
„Pierwszy krok do zrzucenia niewoli jest odważyć się być wolnym /T. Kościuszko/ Internowanym w latach 1981/82 w tutejszym więzieniu NSZZ „Solidarność” Zarząd Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, Stowarzyszenie Represjonowanych w Stanie Wojennym Regionu Śląsko-Dąbrowskiego”. Tablica została wmurowana 13 grudnia 2003 r.
Ustawiony jest na placu kościelnym parafii św. Anny przy ul. 3 Maja. Napis na nim głosi:
„Miłość mocniejsza niż śmierć. Tu złożono ziemię z Cmentarza Łyczakowskiego i Orląt Lwowskich, by pamięć o nich trwała”. Fundatorem głazu w 1999 r. był ks. prałat Józef Kusche.
Zlokalizowana jest na terenie Gimnazjum nr 16 przy ul. Szenwalda. Napis głosi:
„W 60 rocznicę Bitwy pod Monte Cassino upamiętniając nadanie imienia i poświęcenie sztandaru hołd walczącym żołnierzom składa społeczność Gimnazjum nr 16 im. Bohaterów Monte Cassino”. Tablicę ufundowano w 2004 r.
Znajduje się przy ul. 3 Maja 19. Została odsłonięta w 2004 r. Jej napis głosi:
„W hołdzie ofiarom komunizmu mieszkańcom Zabrza wywiezionym w 1945 r. do łagrów sowieckich oraz represjonowanym żołnierzom – górnikom pracującym przymusowo w kopalniach zabrzańskich w latach 40. i 50. XX wieku Rada Miejska w Zabrzu, Stowarzyszenie Pamięci Tragedii Śląskiej 1945, Związek Represjonowanych Politycznie Żołnierzy Górników A.D. 2004”.
Znajduje się w parku im. W. Broniewskiego. Napis przypomina, że:
„Władysław Broniewski poeta, rewolucjonista, był wśród górników kop. Zabrze”. Cytat zaś głosi: „Twoja to ziemia twoja na zawsze węgiel, żelazo, stal, Zabrze na przedzie prowadzi Zabrze w socjalistyczną dal”.
Zlokalizowany jest przy ul. Powstańców Śląskich. Poświęcony został „Bohaterom Armii Radzieckiej i Ludowego Wojska Polskiego zwycięzcom w wojnie z faszyzmem”. Pomnik ufundowało społeczeństwo Zabrza w 1985 r. Jest autorstwa artysty plastyka Stanisława Szczykutowicza.
Znajduje się na terenie cmentarza parafialnego przy ul. Czołgistów.
Zlokalizowany jest w Mikulczycach w parku im. G. Zapolskiej przy ul. Gogolińskiej. Napis w języku niemieckim głosi:
„Zginęli śmiercią górnika jako ofiary swego zawodu w trakcie wiernego spełniania obowiązków 10.01.1923 w czasie pożaru kopalni Abwehr”. Pomnik wzniesiono w 1925 roku.
Znajduje się na terenie cmentarza ewangelicko-katolickiego przy ul. Cmentarnej. Wykonany w językach polskim i niemieckim napis na nim głosi:
„Mieszkańcom naszego miasta, którzy tu w roku 1945 utracili w sposób tragiczny swoje życie, a także wszystkim ofiarom wojny. Ufundowany przez zarząd D.F.K. Zabrze 1997”.
Dęby pamięci dla uhonorowania ofiar zbrodni Katyńskiej w 1940 r.
Ppłk. Jana Dańkowskiego, ur. 25.10.1895 w Krakowie
Ppłk. Wacława de Dampierre-Duvalur, ur. 15.01.1892 r. w Czarnokońcach Wlk, pow. Husiatyński
Aspiranta Policji Państwowej Filipa Kołodziejczyka, ur. 17.08.1898 w Wadamowicach
Posadzone w imieniu mieszkańców Zabrza w ramach programu "Katyń...ocalić od zapomnienia" przez władze samorządowe, Kombatantów i młodzież 25 kwietnia 2010 r.
Lokalizacja obiektu:
Park Poległych Bohaterów, u zbiegu ul. Wolności i ul. Staromiejskiej.
Napis na tablicy głosi:
Do końca wierny Niepodległej Rotmistrz Witold Pilecki 1901-1948
Ochotnik w wojnie o niepodległość w 1920 r., uczestnik Kampanii Wrześniowej i założyciel Tajnej Armii Polskiej. Oficer Armii Krajowej. Dobrowolny więzień KL Auschwitz w latach 1940-1943. Twórca Tajnej Organizacji Wojskowej w Obozie i Raportu Witolda. Uczestnik Powstania Warszawskiego. Jeniec Oflagów w Murnau i Lamsdorf. Żołnierz II Korpusu Polskiego we Włoszech. Zamordowany wyrokiem Sądu Wojskowego w Więzieniu Mokotowskim 25.05.1948 r. Uniewinniony i zrehabilitowany w 1990 r. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski i Orderem Orła Białego.
"Całe życie Witolda Pileckiego jest wzorem jak żyć i jak - jeśli trzeba - umierać za Ojczyznę. Pamięć o nim powinna być jednym z elementów budujących zbiorową tożsamość Polaków". Uchwała Senatu RP z 7.05.2008 r.
Lokalizacja obiektu:
Park im. rtm Witolda Pileckiego
Lokalizacja obiektu:
Budynek maszyny parowej w Sztolni "Królowa Luiza", ul. Wolności 410.
Napis na tablicy głosi:
"Tu spoczywają jeńcy sowieccy oraz inni nieznani więźniowie - ofiary niemieckiego obozu Teschen Stalag VIII B Komando Robocze w Zabrzu z lat 1943-1944. Niech spoczywają w pokoju. Zabrze 2014".
Lokalizacja obiektu:
Cmentarz żydowski.
Urząd Miejski w Zabrzu ul. Powstańców Śląskich 5-7 41-800 Zabrze. Obsługa interesantów
Projekt i realizacja:
